ZŁOTO (Au – aurum)

Metal szlachetny o barwie żółtej, bardzo miękki, kowalny i ciągliwy
temperatura topnienia: 1064°C
gęstość: 19,28 g/cm3

Złoto jest metalem szlachetnym, nie rdzewieje, nie pokrywa się nalotem, jest odporne na działanie tlenu, powietrza, kwasów; rozpuszcza się tylko w wodzie królewskiej (mieszanina kwasu solnego i azotowego) i roztworach cyjanków.

Jest bardzo ciężkie. Sześcian o boku 10 cm (1 litr) waży prawie 20 kg. Złoto występuje w przyrodzie niezwykle rzadko – o wiele rzadziej niż inne metale, otacza nas, ale w ilościach śladowych. Np. woda morska zawiera 0,01 mg złota na 1 metr sześcienny. Śladowe ilości złota znajdują się również w płatkach owsianych, orzechach laskowych, oraz organizmach żywych. Złoto w czystej, rodzimej postaci występuje jako blaszki, grudki, lub łuski. Zdarzają się również bryłki złota, tzw. samorodki. Najczęściej występuje w postaci roztworów stałych z innymi metalami, głównie ze srebrem. Metal, zwykle w postaci stopów ze srebrem, miedzią i platyną (bardzo rzadko w stanie czystym), stosuje się m.in. w jubilerstwie, stomatologii, do wyrobu monet, aparatury specjalnej, w elektrotechnice; związki złota są używane w fotografii, dawniej także w lecznictwie; złoto koloidowe (tzw. purpura Kasjusza) służy do barwienia szkła i porcelany. Złoto jest jednym z najwcześniej poznanych metali – barwa i blask umożliwiały dostrzeżenie go w żwirach rzecznych, duża gęstość ułatwiała wydobycie, a kowalność – obróbkę.

Już 6 tys. lat p.n.e. zdobyto umiejętność wypłukiwania złota z piasku. W Egipcie było znane od czasów predynastycznych, na Pustyni Arabskiej i w Nubii wydobywano je aż do podboju rzymskiego; rozkwit wydobycia wiązał się z okresami potęgi państwa faraonów, w którym złoto było symbolem ich boskiej władzy (w jedynym nie rozgrabionym grobowcu Tutanchamona, odkrytym 1922, znaleziono 40 ton złota). Niektóre wyroby sztuki złotniczej powstałe 5 tys. lat temu budzą podziw opanowaniem arkanów sztuki artystycznego kucia metalu. Z Egiptu złoto przewędrowało do państw Mezopotamii i innych państw Bliskiego Wschodu, w których przestało być atrybutem władzy, a stało się pieniądzem (pierwsze złote monety bito w VII w. p.n.e. w Lidii z jasnożółtego elektrum – roztwór stały złota i srebra). W czasach rzymskich pogoń za tym kruszcem była czynnikiem ekspansji terytorialnej. Złote skarby starożytnego Rzymu odziedziczyło średniowieczne Bizancjum, natomiast w zachodniej Europie niewielkie wydobycie (dolina Renu, Czechy, Dolny Śląsk, Alpy) nie zaspokajało potrzeb – brak złota hamował rozwój gospodarczy. Rozwój i potęgę gospodarczą miast włoskich zapewnił dopływ złota z obszarów położonych na południe od Sahary.

W średniowieczu podejmowano bezskuteczne próby uzyskania tzw. kamienia filozoficznego, który – jak wierzono – umożliwiłby przekształcanie metali nieszlachetnych w złoto. Od XIV wieku organizowano wyprawy po złoty kruszec wzdłuż brzegów Afryki. Pod koniec XV w. wyprawy te (K. Kolumb) zaowocowały wieloma odkryciami geograficznymi, ale jednocześnie stały się przyczyną zagłady cywilizacji prekolumbijskich. Złoto Ameryki Łacińskiej (Meksyku, krajów andyjskich i Brazylii) zasilało gospodarkę światową do połowy XIX w. Od początku XVIII w. wydobywano je w Rosji (Ałtaj), która po odkryciu złóż okruchowych (Ural 1814, Syberia) zajmowała przez krótki czas pierwsze miejsce w świecie. W 1848 zaczęła się pierwsza wielka „gorączka złota” w Kalifornii, później fale poszukiwaczy przetoczyły się przez cały obszar Stanów Zjednoczonych, Australii i Syberii. Obfitość złota umocniła tzw. złoty system, oparty na parytecie i nieograniczonej wymienialności złota i banknotów. System ten aż do wybuchu I wojny światowej stanowił uosobienie kapitalizmu w okresie jego gwałtownego rozkwitu. W 1886r. odkryto olbrzymie złoża złotonośnych zlepieńców z regionu Witwatersrand w Afryce Południowej (było to powodem aneksji republik burskich przez Wielką Brytanię); 1909 odkryto złoża tarczy laurentyńskiej, w latach 20. i 30. – złoża w regionie Ałdanu i w dorzeczu Kołymy. W 1976 nastąpiła demonetaryzacja złota – stało się ono towarem.

Dzisiejsze światowe wydobycie złotego kruszcu utrzymuje się na poziomie ok. 2300 t rocznie. Mimo, iż pozyskuje się je w prawie 60 krajach, naprawdę liczącymi się producentami są: RPA (ok. 550 t rocznie), USA (ok. 330 t rocznie), Australia (ok. 240 t rocznie), Kanada (ok. 170 t rocznie) i Rosja (ok. 150 t rocznie). Ocenia się, że dotychczas wydobyto ponad 130 tys. t. tego kruszcu, z czego ok. 60% jest w rękach prywatnych głównie w postaci wyrobów jubilerskich. Niegdyś, ze względu na rzadkość występowania złota, na jego posiadanie mogli sobie pozwolić jedynie najbogatsi. Dziś złoto stało się dostępne prawie dla każdego. Stolicą branży złotniczej w Europie są Włochy – potęga w produkcji złotej biżuterii. Trendy w biżuterii złotej zmieniały się na przestrzeni wieków równie często jak w modzie. Złotnicy wciąż obserwują otaczający świat i próbują wychwycić zmieniające się upodobania klientów oraz stworzyć kolekcje nowoczesne i niepowtarzalne.